Thick as a Brick: A sátira progresiva de Jethro Tull

Era 1972. O rock progresivo alcanzara unha especie de cumio barroco, un festival de virtuosismo, suites interminables e conceptos elevados (ou ás veces, simplemente inflados). Yes exploraba topografías místicas, Emerson, Lake & Palmer adaptaba a Mussorgsky, Genesis tecía contos de fantasía. E nese escenario de épica sonora desmedida, Jethro Tull, liderados polo carismático home da frauta, Ian Anderson, decidiron xogar unha carta inesperada. Chegou Thick as a Brick. E non chegou só como un disco. Chegou envolto nunha das portadas máis enxeñosas e memorables da historia: un xornal local ficticio, o St. Cleve Chronicle, cheo de artigos absurdos, anuncios clasificados hilarantes e, no centro, a noticia sobre un neno prodixio de 8 anos, Gerald «Little Milton» Bostock, autor dun poema épico chamado «Thick as a Brick».

A sorpresa non remataba aí. Ao poñer o vinilo no prato, descubrías a verdadeira audacia: o álbum contiña unha única canción, unha peza musical continua de case 44 minutos que ocupaba ambas caras do LP. Que era aquilo? Unha broma? Unha obra mestra? Unha crítica velada aos excesos dos seus contemporáneos? Probablemente, un pouco de todo iso. E nós, desconcertados e fascinados a partes iguais, mergullámonos naquela corrente sonora ininterrompida, nunha das aventuras musicais máis orixinais e estimulantes que deu o rock.

Fade in: O ladrillo conceptual

Para entender Thick as a Brick, hai que retroceder un ano. Jethro Tull viña do éxito masivo de Aqualung (1971), un disco soberbio pero que, para exasperación de Ian Anderson, moitos críticos interpretaron como un álbum conceptual sobre a relixión e a marxinalidade. Anderson rexeitaba esa etiqueta. El escribira unha colección de cancións, algunhas delas tematicamente relacionadas, pero non unha obra conceptual no sentido estrito que o prog lle atribuía. Así que, movido por unha mestura de irritación e un afiado sentido do humor británico, decidiu darlles aos críticos (e ao público) o que parecían demandar: o álbum conceptual definitivo. Pero faríao á súa maneira, cunha boa dose de retranca.

Naceu así a idea de Thick as a Brick, concibido como unha parodia amable pero incisiva dos manierismos do rock progresivo. A creación do personaxe de Gerald Bostock, o neno poeta superdotado cuxa obra era supostamente musicada pola banda, era unha xenialidade. Permitíalles desenvolver letras complexas e cheas de crítica social (á educación ríxida, á hipocrisía relixiosa, ao militarismo, ás expectativas sociais sobre medrar e madurar), pero filtradas a través da suposta inocencia ou precocidade dun neno. Era unha forma de dicir cousas serias sen poñerse demasiado solemnes, mantendo sempre un pé na sátira.

O envoltorio, o xornal St. Cleve Chronicle, deseñado meticulosamente pola propia banda, era parte integral da broma e da obra. Reforzaba a ficción de Bostock, pero tamén ofrecía outra capa de humor e crítica social costumista, parodiando o ton e o contido da prensa local británica. Thick as a Brick non era só música; era un paquete multimedia, unha performance artística conceptual que se ría dos conceptos. Unha obra que, paradoxalmente, ao parodiar o xénero, acabou converténdose nun dos seus cumios indiscutibles.

Anatomía sonora dun tapiz ininterrompido

Como se sostén unha única peza musical de 44 minutos sen caer no aburrimento ou na repetición? A resposta está na extraordinaria riqueza e variedade da música que Jethro Tull desprega ao longo de Thick as a Brick. É un tapiz sonoro tecido con fíos de rock, folk, música clásica de cámara, jazz e ata momentos de puro lirismo acústico.

Todo comeza con ese riff de guitarra acústica instantaneamente icónico, interpretado por Anderson. Unha melodía sinxela, case infantil, cun aire folk británico, que actúa como a áncora temática principal da obra. Pronto se lle une a banda ao completo: a batería dinámica e precisa de Barriemore Barlow, o baixo melódico e creativo de Jeffrey Hammond-Hammond, os teclados versátiles de John Evan (piano, órgano Hammond, clavicordio) e, por suposto, a guitarra eléctrica de Martin Barre, capaz de pasar de sutís arpexos a riffs contundentes e solos expresivos. E sobrevoándoo todo, a frauta de Anderson, ás veces lírica e pastoral, outras veces virtuosa e incisiva, sempre como unha voz instrumental inconfundible.

Estrutura en espiral: xogos musicais e narrativos

A estrutura da obra non é lineal, senón máis ben cíclica e modular. O riff principal e outras melodías clave reaparecen ao longo da peza, transformados, reinterpretados, servindo como puntos de referencia nunha viaxe chea de cambios de tempo, de tonalidade e de atmosfera. Hai seccións claramente diferenciadas: momentos de rock enérxico con riffs poderosos («See there! A son is born and we pronounce him fit to fight»); interludios acústicos de gran beleza onde a voz e a frauta de Anderson levan o peso melódico; pasaxes instrumentais complexas onde a banda demostra o seu virtuosismo colectivo (escoitade a interacción entre teclado, guitarra e frauta); seccións case jazzísticas; e momentos de calma reflexiva.

Letras crípticas, ironía e espírito lúdico

As letras, atribuídas a Bostock, son densas, cheas de xogos de palabras, aliteracións e imaxes potentes. Desfían as normas sociais e a autoridade cunha mestura de inxenuidade e cinismo infantil: «Your sperm’s in the gutter, your love’s in the sink»; «The Poet and the Painter casting shadows on the water / as the sun plays on the infantry returning from the war»; «So you ride yourselves over the fields / and you make all your animal deals / and your wise men don’t know how it feels / to be thick as a  brick». A través destes versos, aparentemente inconexos pero internamente coherentes, Bostock/Anderson van debuxando un retrato crítico da sociedade británica, das súas institucións e das súas expectativas vitais.

O máis salientable é como a música e a letra se entrelazan de forma orgánica. Os cambios de humor musical reflicten os xiros do pensamento do «neno poeta», as explosións de enerxía coinciden con momentos de afirmación ou desafío, as partes máis líricas acompañan reflexións máis íntimas. Non é só virtuosismo polo virtuosismo; é musicalidade ao servizo dunha idea, dunha narración oblicua. E todo iso sen perder nunca un certo sentido do espectáculo e, sobre todo, do humor. Hai momentos xenuinamente divertidos na música e na performance vocal de Anderson, que evitan que a complexidade se volva pesada ou pretenciosa.

Un quebracabezas gozoso

Teño que confesar que a primeira vez que me enfrontei a Thick as a Brick sentinme un pouco intimidado. Unha soa canción? Un xornal como portada? Parecía un deses discos «difíciles» reservados para iniciados no progresivo máis arcano. Pero en canto comezou a soar ese riff acústico familiar e a música empezou a despregarse, a intimidación deu paso á fascinación.

Escoitar Thick as a Brick non é unha experiencia pasiva. Non é música de fondo. É música que pide que te sentes, que abras ben as orellas (e quizais que despregues aquela marabillosa portada-xornal, se tes a sorte de ter o vinilo). É como montar un quebracabezas complexo pero enormemente gratificante. Descobres conexións entre seccións, recoñeces motivos que reaparecen transformados, admiras a habilidade dos músicos para navegar por paisaxes sonoras tan diversas con tanta fluidez.

E sobre todo, divírtete. Hai unha enerxía contaxiosa na música, unha intelixencia lúdica nas letras e no concepto global, que fai que a escoita sexa un pracer. Séntese a complicidade da banda, gozando da súa propia audacia, retando ao oínte pero tamén ofrecéndolle melodías memorables e momentos de beleza inesperada. Para min, Thick as a Brick é a proba de que a complexidade musical non ten por que estar rifada coa accesibilidade emocional ou co sentido do humor. É un disco que estimula o cerebro e alegra o espírito ao mesmo tempo. Unha obra que, cada vez que a revisitas, revela novos detalles, novas capas de significado e de gozo musical.

O ladrillo que fixou un estándar

A pesar da súa natureza pouco convencional (ou quizais grazas a ela), Thick as a Brick foi un éxito rotundo. Alcanzou o número un nas listas de Estados Unidos e tivo un excelente comportamento en Europa, consolidando a Jethro Tull como unha das bandas máis importantes e singulares da escena do rock progresivo. A súa influencia, aínda que quizais menos directa que a doutros discos da época debido ao seu formato extremo, é innegable. Demostrou que se podían romper as barreiras da estrutura tradicional da canción pop/rock sen perder o favor do público, e animou a outras bandas a explorar conceptos ambiciosos e formatos longos.

A portada-xornal converteuse nunha icona do deseño gráfico aplicado á música. E a obra en si mesma permanece como un dos cumios creativos de Jethro Tull e un dos exemplos máis brillantes (e auto-conscientes) do que o rock progresivo podía ofrecer no seu apoxeo. A sátira social, aínda que ancorada na Inglaterra dos 70, mantén unha sorprendente resonancia hoxe en día nas súas críticas á conformidade, á educación estandarizada e á perda da individualidade.

O propio Ian Anderson revisitou o personaxe de Gerald Bostock en 2012 co álbum Thick as a Brick 2, imaxinando diferentes futuros posibles para o neno prodixio. Unha secuela que, aínda sendo interesante, non fixo máis que subliñar a maxia irrepetible do orixinal. Thick as a Brick non foi só un produto do seu tempo; foi unha obra tan singular e ben executada que transcendeu as modas e segue a ser admirada pola súa intelixencia, a súa musicalidade e a súa audacia conceptual.

Fade out: Tecendo o ladrillo

Hai discos que son como novelas, outros como poemas, outros como películas. Thick as a Brick é como un tapiz antigo e complexo, tecido con fíos de ouro musical e retranca británica. Unha obra que te convida a perderte nos seus detalles, a seguir os seus meandros, a sorrir coa súa intelixencia.

Quizais Thick as a Brick sexa iso: un monumento sorrinte á intelixencia musical, un recordatorio de que o rock podía ser complexo sen ser pretencioso, e profundo sen perder o sentido do humor. Unha demostración de que se pode parodiar algo e, ao mesmo tempo, crear unha obra mestra dentro dese mesmo xénero. Un ladrillo no muro do tempo, si, pero un que segue a desafiarnos, a estimularnos e, sobre todo, a facernos gozar da música cun sorriso nos beizos. E iso, meus amigos, non é pouca cousa.