Cidadán Kane: o poder, a perda e a busca do sentido

Hai palabras que permanecen no tempo como enigmas, ecos dun desexo inacabado. Unha soa pode resumir unha vida enteira e, ao mesmo tempo, abrir máis preguntas ca respostas. Cidadán Kane, estreada en 1941, non só desafiou a narrativa cinematográfica da súa época: redefiniu o xeito de contar, de mirar e de escoitar no cinema. Con técnicas pioneiras e unha estrutura que rompe coa liña temporal clásica, a película ofrece unha meditación sobre o poder, a memoria e o baleiro que adoita agacharse tras a fachada do éxito. Máis ca unha biografía ficticia, é un exercicio de autopsia emocional e de arquitectura simbólica.

Sinopse de Cidadán Kane

Cidadán Kane comeza coa morte do magnate da prensa Charles Foster Kane (Orson Welles) na súa opulenta e solitaria mansión, Xanadu. A súa derradeira palabra, «Rosebud«, convértese no enigma central da película. Un xornalista, Jerry Thompson, é asignado para descubrir o significado desta misteriosa palabra, entrevistando a diversas persoas que coñeceron a Kane ao longo da súa vida.

A través de flashbacks e múltiples perspectivas, a película reconstrúe a vida de Kane: a súa infancia, a súa ascensión ao poder a través do xornalismo, os seus matrimonios, as súas ambicións políticas frustradas e o seu illamento final. A medida que se desvelan as diferentes facetas da súa personalidade complexa e contraditoria, o espectador é convidado a reflexionar sobre a natureza do éxito, o poder, o amor perdido e a busca da felicidade. Aínda que o significado exacto de «Rosebud» permanece ambiguo, suxire unha conexión coa inocencia perdida da súa infancia e a única vez que se sentiu realmente amado. Cidadán Kane é unha obra mestra innovadora que revolucionou a linguaxe cinematográfica e segue sendo considerada unha das mellores películas xamais feitas.

A contraluz: cousas que igual non sabías de Cidadán Kane

O personaxe de Charles Foster Kane estaba fortemente inspirado en William Randolph Hearst, un poderoso magnate da prensa da época. Hearst non estaba nada contento coa película e fixo todo o posible para evitar a súa estrea, chegando incluso a ofrecer aos estudios da RKO Pictures o custo da produción a cambio de que destruísen a película. Tamén se rumoreou que contratou detectives privados para desacreditar a Orson Welles.

A pesar da súa mocidade, Welles tiña só 25 anos cando dirixiu e protagonizou a película,   tivo un control creativo case total sobre a produción, algo moi pouco común en Hollywood naquel momento. A súa visión innovadora e a súa audacia foron fundamentais para o éxito e a influencia da película.

O termo «Rosebud» non tiña un significado único e predefinido para Welles

Aínda que na película se suxire que «Rosebud» era o nome do trineo da infancia de Kane, Welles e o co-guionista Herman J. Mankiewicz afirmaron que a palabra era máis ben un símbolo da inocencia perdida e da felicidade da infancia, algo que cada espectador podía interpretar á súa maneira.

A película non foi un éxito inmediato de taquilla

A pesar da súa aclamación crítica e da súa posterior reputación como obra mestra, Cidadán Kane non foi un gran éxito comercial no momento da súa estrea en 1941. As presións de Hearst e a controversia que rodeou a película puideron influír na súa recepción inicial polo público.

As innovadoras técnicas cinematográficas de Gregg Toland

O director de fotografía Gregg Toland foi fundamental para o estilo visual revolucionario da película. Utilizou técnicas como o «deep focus», que permitía que todos os elementos da imaxe, tanto en primeiro plano como no fondo, estiveran enfocados, algo pouco habitual na época. Esta técnica contribuíu á complexidade visual e narrativa da película.

Cámara e acción!

Cando o cinema se converte nun espello da ambición, da memoria e do poder, é inevitábel volver a Cidadán Kane. E, coma sempre que o relato require afondar máis alá da superficie, contamos coa colaboración de Suso Álvarez, ollada afinada e reflexión serena, habitual nesta casa. Xuntos achegámonos a esta obra fundacional, onde cada plano fala da grandeza e da soidade, da fama e do baleiro.

—Boas tardes Suso. Se tiveras que describir o impacto inicial de Cidadán Kane no momento da súa estrea e a súa perdurabilidade ao longo das décadas, que destacarías como o seu legado máis significativo?

Creo que o legado máis significativo de Cidadán Kane reside na súa capacidade para romper cos moldes narrativos e técnicos do seu tempo, abrindo novas vías para a expresión cinematográfica. A súa estrutura non lineal, o uso innovador da profundidade de campo, os ángulos de cámara pouco convencionais e a propia ambigüidade do personaxe de Kane supuxeron un antes e un despois na historia do cinema. Pero máis alá da súa innovación formal, a película tamén nos ofrece unha profunda reflexión sobre a natureza do poder, a perda da inocencia e a busca, a miúdo errada, da felicidade.

Precisamente esa estrutura non lineal, que nos presenta a vida de Kane a través dos recordos e as perspectivas de diferentes persoas, é un dos seus elementos máis distintivos. Cres que esta fragmentación da narrativa contribúe á complexidade do personaxe e á imposibilidade de coñecelo por completo?

Por suposto. A película non nos ofrece unha biografía lineal e obxectiva de Charles Foster Kane, senón unha serie de fragmentos da súa vida filtrados polas memorias e as opinións de diferentes testemuñas. Cada personaxe que fala sobre Kane ten a súa propia perspectiva, os seus propios intereses e os seus propios prexuízos. Isto fai que Kane siga sendo un enigma ata o final, unha figura escorregadiza que nunca chegamos a comprender por completo. A película parece dicirnos que a verdade sobre unha persoa é sempre complexa e multifacetada, e que nunca podemos ter unha visión completa da súa alma.

Un dos temas centrais da película é a busca de poder e a súa influencia na vida de Kane. Como interpretas a súa obsesión por acumular riqueza e influencia? É unha busca de amor, de recoñecemento ou de algo máis?

Penso que a busca de poder de Kane está profundamente ligada a unha ferida emocional da súa infancia, á perda da súa nai e á súa separación do seu fogar. A riqueza e o poder convértense para el nun intento de encher ese baleiro, de controlar o seu propio destino e de ser amado e admirado. Sen embargo, a película móstranos como esa busca de poder acaba illándoo e afastándoo das persoas que realmente se preocupan por el. A súa ambición desmedida termina por consumilo e por deixalo só na súa inmensa mansión, Xanadú.

A enigmática palabra «Rosebud» é o motor da investigación que leva a cabo o xornalista Thompson. Que cres que representa «Rosebud»? É a clave para comprender a vida de Kane ou é algo máis simbólico?

«Rosebud» é, sen dúbida, o símbolo central da película, aínda que a súa interpretación poida ser múltiple. Na súa acepción máis literal, representa o trineo da infancia de Kane, un obxecto asociado a un momento de felicidade e de inocencia perdida. Pero a nivel simbólico, «Rosebud» pode representar moitas cousas: a perda da infancia, o amor materno, a sinxeleza dunha vida que Kane nunca puido recuperar. A busca de «Rosebud» por parte de Thompson e, en certo modo, tamén por parte do espectador, é unha busca do significado da vida de Kane, dunha clave que nos permita comprender a súa complexidade. Ao final, a película parece suxerir que esa clave é algo moi persoal e que quizais nunca poidamos chegar a desvelala por completo.

Cidadán Kane revolucionou a técnica cinematográfica da súa época. Que elementos visuais ou narrativos cres que tiveron un maior impacto e que seguen sendo relevantes hoxe en día?

Son moitos os elementos innovadores da película, pero destacaría o uso da profundidade de campo, que permite que varios planos da acción estean enfocados ao mesmo tempo, creando unha sensación de maior realismo e complexidade visual. Tamén o uso expresivo da iluminación e dos ángulos de cámara, que contribúen a crear unha atmosfera dramática e a subliñar o estado emocional dos personaxes. A nivel narrativo, a estrutura non lineal e a utilización de diferentes puntos de vista foron moi influentes. Todas estas técnicas, que hoxe poden parecernos habituais, foron moi novidosas no seu momento e abriron un novo camiño para a narración cinematográfica.

Hai unha secuencia moi poderosa ao principio da película, a montaxe que mostra a decadencia do matrimonio de Kane e Emily. Que cres que transmite esta secuencia sobre a natureza das relacións e o impacto do poder nas vidas persoais?

Esa montaxe é un exemplo brillante de economía narrativa e de forza visual. En poucos minutos, vemos a evolución da relación entre Kane e Emily, desde a felicidade inicial ata a frialdade e o distanciamento final. A secuencia mostra como o poder e a ambición de Kane acaban por erosionar o seu matrimonio, como a súa obsesión por controlar o mundo se traduce na súa incapacidade para manter unha relación íntima e significativa. É unha reflexión moi amarga sobre como a busca do éxito e do poder pode chegar a custarnos as cousas máis importantes da vida.

A escena final, co trineo «Rosebud» ardendo na lareira, é icónica. Cres que esta revelación final resolve o misterio da vida de Kane ou que deixa aberta a interpretación?

Penso que a revelación de «Rosebud» non é tanto unha resposta definitiva como unha clave para entender a motivación máis profunda de Kane: a nostalgia dunha infancia feliz e a perda do amor materno. Sen embargo, a película non nos di que coñecer o significado de «Rosebud» nos permita comprender completamente a complexidade de Kane. Ao contrario, parece suxerir que a alma humana é un misterio que nunca se pode desvelar por completo. A imaxe do trineo ardendo é poderosa porque simboliza a fugacidade da felicidade e a imposibilidade de recuperar o pasado.

Cidadán Kane mantén a súa relevancia e segue sendo obxecto de estudo e admiración oitenta anos despois da súa estrea. Que cres que fai que esta película sexa un clásico atemporal?

Creo que a súa atemporalidade reside na súa capacidade para abordar temas universais e perennes da condición humana: a ambición, o poder, a soidade, a busca da felicidade, a complexidade da identidade. A pesar de estar ambientada nun contexto histórico específico, as preguntas que formula sobre a natureza humana seguen sendo relevantes hoxe en día. Ademais, a súa audacia formal e a súa innovación narrativa continúan inspirando a cineastas de todo o mundo. Cidadán Kane non é só unha película, senón unha obra de arte que segue falando ás novas xeracións.

Derradeiro plano

Cidadán Kane é unha obra mestra que nos invita a reflexionar sobre a natureza do éxito, a fraxilidade da felicidade e a complexidade da alma humana. Un filme que revolucionou a linguaxe cinematográfica e que segue sendo unha referencia indispensable para calquera amante do cinema. A busca de «Rosebud» é, en última instancia, unha busca da nosa propia identidade e do significado das nosas vidas.

Grazas por acompañarnos nesta viaxe ao corazón de Cidadán Kane en «Reflexións baixo a Brétema».  Até a próxima.