O ADN musical de Triana: Flamenco e rock progresivo

Pecha os ollos. Escoitas un quejío flamenco que racha a alma, unha voz que vén de séculos de lamento e celebración baixo o sol de Andalucía. Pero esa voz non flota sobre o rasgueo dunha guitarra española nin o golpe seco duns nudillos na madeira. Flota sobre un colchón de órgano Hammond, sobre os arpexos dun sintetizador Moog, sobre o ritmo pesado dunha batería de rock. Abres os ollos e estás no universo de Triana. Un lugar onde o duende e os vatios, a soleá e o rock progresivo, Lorca e Pink Floyd, non só convivían, senón que crearon algo totalmente novo, un son que definiu a identidade musical dunha terra e puxo banda sonora á Transición española. Triana non foi só unha banda; foi un milagre, un feitizo irrepetible. Analizar o seu ADN é asomarse ao misterio desa fusión perfecta.

Rock e flamenco baixo o sol de Andalucía

Situémonos: Sevilla, principios dos anos 70. España aínda vivía os últimos estertores da ditadura franquista, unha época gris e represiva, pero na que xa se sentía ferver a necesidade de cambio, de liberdade, de novas formas de expresión. En Andalucía, esa necesidade mesturábase cun forte sentimento de identidade cultural propia, a miúdo silenciada ou folklorizada polo réxime. Nese caldo de cultivo, tres músicos excepcionais –Jesús de la Rosa Luque (voz e teclados), Eduardo Rodríguez Rodway (guitarra) e Juan José Palacios «Tele» (batería)– decidiron facer algo radical: coller as súas raíces flamencas, das que estaban profundamente orgullosos, e mesturalas sen complexos co rock sinfónico e psicodélico que viña de Inglaterra.

Non foron os primeiros en experimentar (aí estaban Smash, pioneiros do rock psicodélico andaluz), pero Triana foron quen de destilar a fórmula, darlle unha identidade inconfundible e, sobre todo, conectar masivamente cun público que se recoñeceu nesa música. As súas letras poéticas, a miúdo metafóricas e cargadas de imaxes andaluzas, falaban de liberdade, de amor, de crítica social velada, de espiritualidade… Temas que resoaban fondamente nunha España que despertaba dun longo sono. Triana non só creou o «rock andaluz»; deulle a súa obra cumio e a súa alma.

O mapa xenético: guiso cósmico con aceite de oliva e distorsión

O son de Triana é o resultado dunha alquimia case máxica. Unha fusión onde os ingredientes, aparentemente dispares, se combinan para crear un sabor único e reconocible ao instante. Identifiquemos os compoñentes principais dese ADN sonoro.

Como non podía ser doutro xeito, o ingrediente principal, o que lle dá o seu carácter inconfundible e a súa profundidade emocional, é a música ancestral da súa terra. A base sobre a que se constrúe todo o edificio sonoro de Triana.

As veas abertas do flamenco: o quejío, a guitarra e o compás

O flamenco non é un adorno en Triana; é a columna vertebral.

A voz de Jesús de la Rosa é puro quejío, coas súas inflexións, os seus melismas, a súa capacidade para transmitir dor e alegría coa mesma intensidade. Non imitaba a ninguén; cantaba rock coa mesma naturalidade coa que podería cantar unha seguiriya.  Pola sua banda, a guitarra de Eduardo Rodríguez, aínda que eléctrica e a miúdo distorsionada, bebe constantemente da guitarra flamenca, tanto nas harmonías como nalgunhas técnicas de pulsación ou nos seus característicos fraseos.E a batería de «Tele», aínda que contundente e rockeira, agocha sutilezas rítmicas, contratempos e un «sentido do compás» que remiten ás estruturas rítmicas do flamenco (bulerías, soleá…).

Artistas como Lole y Manuel, que xa exploraban a fusión flamenca con outras músicas, ou a figura totémica de Camarón de la Isla (aínda que contemporáneo, representaba a pureza jonda) eran referentes inevitables dese universo flamenco do que Triana xurdía.

Pero para que esa raíz flamenca se convertese en algo novo, necesitaba ser enxertada noutro tronco poderoso. E ese tronco veu do norte, das illas británicas, onde o rock progresivo vivía a súa época dourada, ofrecendo estruturas complexas e paisaxes sonoras expansivas.

A conexión progresiva: King Crimson, Pink Floyd e os teclados cósmicos

Triana eran grandes coñecedores e admiradores do rock progresivo británico. A influencia de Pink Floyd é quizais a máis evidente nas texturas atmosféricas, no uso dos teclados (órgano Hammond, sintetizadores Moog) para crear ambientes psicodélicos e espaciais, e na concepción dalgunhas pasaxes instrumentais longas e evocadoras. De King Crimson puideron tomar a querenza polas atmosferas máis escuras e inquedantes, e unha certa complexidade estrutural. Tamén se poden atopar ecos de Genesis (nos sons de teclado de De la Rosa) ou de Yes (na ambición dos arranxos). Este marco progresivo proporcionoulles a estrutura e a paleta sonora sobre a que pintar coas cores do flamenco.

Máis alá das estruturas complexas do progresivo, Triana tamén incorporou elementos do rock psicodélico que florecera uns anos antes, especialmente na forma de tratar o son da guitarra e na creación de atmosferas oníricas.

Ecos psicodélicos: guitarras que choran e atmosferas oníricas

A psicodelia dos anos 60 deixou a súa pegada no son de Triana. Nótanse especialmente no tratamento da guitarra eléctrica de Eduardo Rodríguez, co uso de efectos como o wah-wah, o fuzz ou o eco, creando sons que a miúdo semellan «chorar» ou «lamentarse», en perfecta sintonía co quejío vocal. Tamén nas pasaxes instrumentais máis atmosféricas, onde os teclados de Jesús de la Rosa crean paisaxes sonoras oníricas e envolventes, moi na liña do Pink Floyd máis espacial. Esa combinación de psicodelia e flamenco é unha das claves da súa maxia.

Finalmente, o ADN de Triana non estaría completo sen o compoñente cultural e literario da súa terra. As súas letras, a súa imaxinería e a súa conexión co sentir do pobo andaluz son tan importantes como a propia música.

A alma andaluza: de Lorca á contracultura e a poesía da rúa

As letras de Jesús de la Rosa son pura poesía andaluza. Beben da tradición popular, do simbolismo de poetas como Federico García Lorca (a lúa, a morte, a paixón…), pero tamén da linguaxe da rúa e das inquedanzas da contracultura. Falan de amor e desamor con intensidade flamenca, pero tamén de liberdade («Abre la puerta, niña…»), de inxustiza social (Hijos del agobio), de busca espiritual, de conexión coa natureza… Todo envolto nun halo de misterio e lirismo que conecta directamente coa idiosincrasia andaluza. Bandas precursoras como Smash xa abriran camiño nesa fusión de rock psicodélico con identidade andaluza, pero Triana levouno a outro nivel de profundidade e conexión popular.

Anatomía de tres lamentos eléctricos con denominación de orixe

Como se materializa esta fusión única en cancións concretas? Acheguémonos a tres pezas clave que nos permiten apreciar a riqueza e a orixinalidade do universo Triana.

Comecemos por unha canción que, sen ser single no seu momento, se converteu nun himno absoluto, a porta de entrada ao seu mundo máxico e a peza que mellor define a súa proposta no seu estado máis puro.

Abre la puerta (o convite a un mundo novo)

Peza central do seu álbum debut, o mítico El Patio (1975). É Triana en esencia pura. Comeza cun lamento flamenco a capella de Jesús de la Rosa que pon a pel de galiña. De súpeto, entra un riff de teclado Moog que é puro rock progresivo. O tema  desenvólvese cunha melodía melancólica e fermosísima, sobre unha base rítmica contundente pero flexible. A letra, poética e evocadora («Abre la puerta, niña / que el día va a comenzar»), é un canto á liberdade e á esperanza nun tempo escuro. A voz de Jesús elévase con paixón, mesturando o quejío flamenco coa forza do rock. É a fusión perfecta, natural, sen fisuras. Unha obra mestra atemporal.

O seu segundo álbum reflectiu de forma máis explícita as tensións e esperanzas da sociedade española da Transición. A canción que lle dá título é un exemplo perfecto desa conexión co sentir da rúa, envolta nunha atmosfera máis escura e contundente.

Hijos del agobio (a crónica social feita rock andaluz)

Do álbum homónimo Hijos del Agobio (1977). Unha canción máis directa, tanto na música como na letra. O «agobio» do título reflicte a sensación de opresión e incerteza da época. A música é máis densa, máis rockeira, cunha presenza importante do órgano Hammond creando unha atmosfera tensa e a voz de Jesús soa máis desgarrada, case desesperada por momentos. A letra é unha crítica social («Hijos del agobio y la resignación / perdidos en el mundo buscando una solución»). É o latexo dun tempo convulso feito música, a proba de que o rock andaluz de Triana non era só escapismo lírico, senón que tamén tiña os pés (e o corazón) na rúa.

Triana tamén soubo crear cancións cun atractivo máis inmediato, capaces de chegar a un público masivo sen renunciar á súa identidade. Esta balada eléctrica converteuse nun dos seus maiores éxitos e nun clásico indiscutible da música española.

Tu frialdad (a balada eléctrica que conxelou España)

Do álbum Sombra y Luz (1979). Posiblemente a canción máis coñecida de Triana. Unha balada poderosa e emotiva. Comeza cunha introdución de piano e teclados atmosféricos que podería pertencer a calquera banda de rock melódico internacional. Pero en canto entra a voz de Jesús de la Rosa, co seu inconfundible quejío, a canción adquire outra dimensión. Fala do desamor cunha intensidade que só o flamenco pode expresar. O refrán é potente e memorable. O solo de guitarra de Eduardo Rodríguez é pura emoción contida que acaba por estalar. Demostra a capacidade de Triana para emocionar e conectar a nivel masivo sen perder un chisco da súa esencia andaluza e flamenca.

A saga do rock con quejío: quen veu despois de Triana?

O impacto de Triana na música española foi inmenso e transformador. Practicamente crearon un xénero, o Rock Andaluz, e estableceron o modelo a seguir para multitude de bandas que viñeron despois, especialmente en Andalucía. Grupos como Medina Azahara (cun son máis hard rockeiro pero coa mesma raíz), Alameda (máis próximos ao jazz-rock fusión), Guadalquivir ou Imán Califato Independiente beberon directamente da fonte de Triana, cada un adaptando a fórmula ao seu estilo.

A súa influencia transcendeu o rock. Artistas do chamado «nuevo flamenco» tamén recoñeceron a súa débeda coa valentía de Triana ao romper barreiras entre o flamenco e outras músicas. E o seu status de banda de culto, case mítica, perdura ata hoxe. Son un referente cultural, un símbolo da identidade andaluza e da creatividade musical española. A tráxica morte de Jesús de la Rosa en 1983 truncou a traxectoria da formación clásica, pero non puido apagar a luz da súa música.

Curiosidades do xene trianero

O nome da banda, Triana, fai referencia ao emblemático barrio sevillano, berce de artistas flamencos e toureiros, reforzando a súa conexión coa identidade andaluza. O seu primeiro álbum, El Patio, foi inicialmente un fracaso comercial, ignorado polas radios e a crítica. Foi o boca a boca, o apoio dos fans e as súas lendarias actuacións en directo o que o converteu, co tempo, nun disco de culto e nun dos máis vendidos da historia do rock español. Tras a morte de Jesús de la Rosa, «Tele» intentou continuar co nome de Triana con outros músicos, unha decisión controvertida que xerou división entre os fans da formación orixinal. Jesús de la Rosa, ademais de músico, era un poeta cunha sensibilidade especial, autor da totalidade das letras da banda.

O patio onde o rock e o flamenco se deron a man

Triana conseguiu o que parecía imposible: fusionar dúas linguaxes musicais tan distintas e racialmente marcadas como o flamenco e o rock progresivo, e facelo non como un experimento forzado, senón cunha naturalidade e unha profundidade que aínda hoxe emocionan. Crearon un son único, inconfundible, que era á vez andaluz e universal, ancestral e moderno. Foron a voz dunha xeración que buscaba liberdade e identidade nunha España en plena transformación. No «patio» de Triana, o quejío e a distorsión, a lúa de Lorca e os sintetizadores de Pink Floyd, bailaron xuntos baixo un mesmo feitizo. E esa maxia, afortunadamente, quedou gravada para sempre.