The Who: o ADN sonoro dunha revolución con cor de scooter

Imaxina catro tipos vestidos coma dandis mods impecables que, de súpeto, empezan a soar coma unha demolición controlada, rematando o concerto esnaquizando guitarras e baterías contra o chan. Esa imaxe esquizofrénica é a esencia de The Who: unha forza da natureza sonora, unha explosión de enerxía xuvenil canalizada a través dunha agresividade case punk, pero cun cerebro pensante –o de Pete Townshend– que os levou a territorios conceptuais insólitos para unha banda de rock dos 60. Non eran tan melódicos coma os Beatles nin tan blueseiros coma os Stones; eran outra cousa. Eran Maximum R&B, un berro xeracional envolto en acoples de guitarra, ritmos imposibles e unha actitude desafiante. Desmontar o seu ADN é como intentar reconstruír unha guitarra feita anacos: fascinante, caótico e sorprendentemente revelador.

Os mods máis ruidosos da clase do 64

Londres, mediados dos anos 60. A cidade ferve coa British Invasion e a cultura Mod. Parkas, scooters, anfetaminas e unha paixón obsesiva pola música negra americana (soul, R&B). Nese caldo de cultivo xorden The Who: Roger Daltrey, un cantante con carisma de matón de barrio e pulmóns de aceiro; Pete Townshend, un guitarrista e compositor con complexo de artista torturado e tendencia a esnaquizar o seu material de traballo; John Entwistle, alcumado «The Ox», un baixista impasible que tocaba o seu instrumento coma se fose unha guitarra solista; e Keith Moon, «Moon the Loon», posiblemente o batería máis salvaxe, imprevisible e xenial da historia do rock.

Xuntos, eran dinamita pura. Representaban a frustración e a enerxía desbordante da mocidade británica da posguerra. O seu lema inicial, «Maximum R&B», era unha declaración de intencións: coller a enerxía da música negra americana e multiplicala por mil, engadíndolle volume, velocidade e unha boa dose de furia británica. Rapidamente destacaron pola súa brutalidade sonora en directo, a súa imaxe impecable de mods e a ambición conceptual de Townshend, que os levaría a inventar practicamente a ópera rock. Foron, en moitos sentidos, os pais do hard rock e os avós do punk.

Catro elementos en combustión espontánea

O son de The Who foi o resultado dunha colisión de personalidades e influencias moi diversas. Townshend era o cerebro, pero cada membro achegaba un ingrediente esencial a esa fórmula explosiva.  Antes de mergullarnos nos detalles, cómpre entender que, como moitas bandas británicas da época, a súa base principal estaba alén do Atlántico. A música negra americana foi o punto de partida, o libro de estilo fundamental, pero eles non se limitaron a copiar; retorceron esa influencia ata facela irrecoñecible e propia.

O espello negro: R&B, soul e o rock and roll primixenio

A etiqueta «Maximum R&B» non era gratuíta. The Who empezaron versionando clásicos do R&B e o soul. A enerxía escénica e o pulso rítmico de James Brown foron unha inspiración clara. Tamén adaptaron temas de artistas da Motown como Martha and the Vandellas (Heat Wave) ou Marvin Gaye. O son instrumental de bandas como Booker T. & the M.G.’s, coa guitarra precisa de Steve Cropper, fascinaba a Townshend. E por suposto, o rock and roll dos 50 estaba no seu ADN: a súa versión do Summertime Blues de Eddie Cochran converteuse nun dos seus himnos. Collían esa materia prima e inxectábanlle unha dose masiva de anfetaminas sónicas.

Pero a cousa non quedaba só na música negra ou no rock clásico. Había outras fontes que contribuían á singularidade do seu son, especialmente no que respecta ao tratamento da guitarra e á intensidade xeral da proposta. O volume non era só un capricho, era unha declaración.

O son da costa oeste (e o volume a once): surf rock e a guitarra como arma

Pode parecer sorprendente, pero o surf rock instrumental tivo a súa pegada en The Who. Keith Moon era un fanático confeso do xénero. A exploración sonora da guitarra eléctrica por pioneiros como Dick Dale, coa súa reverberación e o seu volume atronador, conectaba coa propia visión de Townshend da guitarra como unha ferramenta case percusiva e textural. Aínda que non fixesen surf rock, esa idea de levar o son da guitarra ao límite, de usar o feedback e a distorsión como elementos expresivos, ten paralelismos con esa escena californiana. O volume extremo de The Who non era só para impresionar; era parte da súa linguaxe.

Mentres absorbían estas influencias transatlánticas, The Who tamén estaban inmersos nunha escena local vibrante e altamente competitiva. O Londres dos 60 era un fervedoiro de bandas que compartían espazos, público e, por suposto, influencias mutuas, creando un son caracteristicamente británico.

Made in Britain: a escola do R&B británico e a competencia mod

The Who non xurdiron no baleiro. Formaban parte da efervescente escena R&B británica, que tiña os seus propios heroes locais como Cyril Davies ou Alexis Korner. Ademais, a competencia con outras bandas Mod era feroz e estimulante. The Kinks, cos seus riffs de guitarra cortantes (Townshend e Ray Davies influíronse mutuamente) e as súas letras costumistas, eran rivais directos. Small Faces compartían a mesma enerxía Mod e unha actitude similar. Esta rivalidade empurrábaos a ser máis ruidosos, máis orixinais, máis espectaculares.

Un dos aspectos máis distintivos e influentes de The Who foi, sen dúbida, a súa sección rítmica. Entwistle e Moon non se limitaban a marcar o tempo; creaban unha base sísmica sobre a que Daltrey e Townshend podían desatar a súa furia. As súas fontes de inspiración ían máis aló do rock convencional.

O baixo que canta e a batería que estala: ecos do jazz na sección rítmica?

John Entwistle revolucionou o papel do baixo no rock. Cunha técnica depurada e un son potente e agudo (alcumábano «Thunderfingers»), tocaba liñas melódicas complexas que a miúdo funcionaban como unha segunda guitarra solista. Keith Moon era pura anarquía controlada (ou non tanto). O seu estilo era único: en lugar de seguir un patrón rítmico estable, enchía cada compás con redobres, golpes de pratos e unha enerxía desbordante, coma se estivese a ter unha conversa axitada co resto da banda. Aínda que lonxe da sutileza do jazz, a liberdade improvisatoria de Moon e a ambición melódica de Entwistle tiñan un certo paralelismo coa concepción jazzística dos instrumentos rítmicos como voces solistas.

Finalmente, sobre toda esta base de enerxía e virtuosismo instrumental, erguíase a figura de Pete Townshend, cuxa visión artística ía moito máis alá do formato da canción rock estándar. As súas ambicións conceptuais e a súa apertura a influencias extramusicais foron claves na evolución da banda.

A ambición intelectual: da ópera clásica á vangarda (e Meher Baba)

Pete Townshend non era un simple rockeiro. Era un artista conceptual atrapado nunha banda de rock. Asistira á escola de arte e estaba interesado en ideas vangardistas. A famosa auto-destrución de instrumentos estaba inspirada nas teorías do artista Gustav Metzger. A súa ambición levouno a crear a ópera rock, con *Tommy* (1969) como obra cumio, unha idea que tiña precedentes (Nero and the Gladiators, The Kinks), pero que el levou a unha escala e complexidade inéditas. Citou influencias clásicas como Henry Purcell na concepción destas obras. Máis tarde, o seu interese pola espiritualidade (foi seguidor do gurú Meher Baba) impregnou as letras de cancións como Baba O’Riley. E a súa fascinación pola tecnoloxía levouno a ser un pioneiro no uso de sintetizadores no rock con *Who’s Next* (1971), incorporando ideas do minimalismo (Terry Riley).

Anatomía de tres explosións sónicas

Vexamos como todos estes ingredientes se cociñaban xuntos nalgunhas das súas pezas máis icónicas. Escollemos tres momentos que reflicten distintas facetas do seu ADN.

Comecemos pola súa carta de presentación, o berro que definiu a unha xeración e que encapsulaba toda a rabia e a enerxía da súa primeira etapa Mod. Unha canción que era, á vez, un himno e unha ameaza.

My Generation (o himno tartamudo da mocidade cabreada)

Lanzada en 1965, esta canción é a quintaesencia do «Maximum R&B». Unha bomba de reloxería de tres minutos. O riff de guitarra de Townshend é simple pero demoledor. A voz de Daltrey, co seu famoso tartamudeo finxido («Why don’t you all f-f-f-fade away»), expresa perfectamente a frustración e a incomunicación xuvenil. A sección rítmica é un terremoto: Moon desatado, coma sempre, e Entwistle marcándose un dos primeiros solos de baixo da historia do rock, algo totalmente inaudito na época. A canción remata nun caos de feedback e ruído, preludio da destrución de instrumentos que se convertería na súa sinatura en directo. Aquí están as raíces R&B, pero amplificadas ata a distorsión e cargadas dunha actitude desafiante e puramente Mod. «Hope I die before I get old». Case nada.

Despois de establecerse como unha forza bruta, Townshend empezou a explorar territorios máis complexos e narrativos. A ópera rock foi o seu gran vehículo para isto, e dentro dela, souberon crear momentos de pura xenialidade pop que funcionaban tanto dentro como fóra do concepto global.

Pinball Wizard (como meter unha bola extra na ópera rock)

Directamente desde a ópera rock *Tommy* (1969). Esta canción demostra a habilidade de Townshend para integrar unha melodía incriblemente pegadiza dentro dunha narrativa complexa. Comeza cunha guitarra acústica rasgueada con forza, antes de que entre toda a banda cunha potencia eléctrica arroiadora. Conta a historia do rapaz cego, xordo e mudo que resulta ser un mago do pinball. A melodía é case pop, pero a enerxía é puro rock and roll. Daltrey canta cunha convicción irresistible. É un exemplo perfecto de como The Who podían combinar ambición conceptual con gancho melódico, creando unha peza que funcionaba a múltiples niveis. Un éxito masivo que axudou a catapultar *Tommy* ao estrellato.

A principios dos 70, tras o éxito de *Tommy*, Townshend embarcouse nun proxecto aínda máis ambicioso, *Lifehouse*, que acabou fracasando pero cuxas cinzas deron lugar a un dos seus álbums máis aclamados e innovadores. Foi aquí onde a súa fascinación pola tecnoloxía e a espiritualidade se fusionaron de forma máis evidente.

Baba O’Riley (a rapsodia adolescente sintetizada)

Abre o álbum *Who’s Next* (1971) e é, sinxelamente, revolucionaria. Comeza cunha secuencia hipnótica de sintetizador ARP, creada por Townshend a partir de ideas minimalistas de Terry Riley (de aí parte do título, xunto co nome do seu gurú, Meher Baba). Sobre ese pulso electrónico, a banda entra con furia: os acordes de potencia de Townshend, a batería atronadora de Moon, o baixo incansable de Entwistle. Daltrey canta sobre a «teenage wasteland» (terra baldeira adolescente), un tema recorrente en Townshend. A canción culmina cun inesperado e frenético solo de violín sobre a base rock e electrónica. É a fusión perfecta de vangarda electrónica, potencia hard rock e sensibilidade melódica. Unha obra mestra que demostra a capacidade de The Who para innovar e seguir soando visceralmente rock.

A prole do muíño: quen herdou o trono do ruído?

A influencia de The Who é inmensa e profunda, estendéndose por múltiples xéneros. Son considerados, con razón, un dos piares fundamentais do hard rock, xunto a Led Zeppelin e Black Sabbath. A súa combinación de volume, riffs potentes e enerxía desenfreada marcou o camiño para incontables bandas.

Pero quizais a súa pegada máis decisiva estea no punk rock. A actitude desafiante, a agresión sonora, a enerxía crua e as letras sobre frustración xuvenil de The Who foron un modelo directo para bandas como Sex Pistols, The Clash ou Ramones. O famoso «Here’s another chord, here’s another one, now form a band» que se lle atribúe ao fanzine punk *Sideburns* podería aplicarse perfectamente á sinxeleza enerxética dos primeiros Who.

Ademais, a súa habilidade para combinar potencia con melodías pegadizas convérteos en precursores do power pop. E a súa influencia tamén se deixou sentir no Britpop dos 90, con bandas como Oasis ou Blur recollendo tanto a súa actitude como certas solucións musicais. E non esquezamos a influencia individual dos seus membros: centos de baixistas quixeron ser Entwistle e miles de baterías intentaron (en van) replicar a maxia caótica de Moon.

Curiosidades do xene autodestrutivo

O universo Who está cheo de anécdotas tan ruidosas coma a súa música. O alcume de Entwistle, «The Ox» (O Boi) ou «Thunderfingers», viña da súa impasibilidade no escenario e da potencia do seu son. Keith Moon era famoso polas súas destrúas lendarias en hoteis (din que foi vetado de por vida en varias cadeas), que incluían estoupar retretes con dinamita ou lanzar televisores pola fiestra. Foi un pioneiro no uso de baterías con dobre bombo. Townshend sofre de tinnitus severo (acúfenos), en parte debido ao volume extremo dos concertos da banda; ironicamente, converteuse nun activista pola concienciación sobre a perda de audición. O ambicioso proxecto *Lifehouse*, unha ópera rock futurista e multimedia, resultou demasiado complexo e acabou sendo abandonado, pero moitas das súas cancións (como Baba O’Riley, Won’t Get Fooled Again ou Behind Blue Eyes) formaron a espiña dorsal do aclamado álbum *Who’s Next*.

A banda sonora da eterna adolescencia

The Who foron moito máis que unha banda de rock ruidosa. Foron a encarnación dunha contradición fascinante: a da forza bruta controlada (ás veces) por unha mente inquieta. Capturaron como ninguén a enerxía, a frustración, a confusión e a rebeldía da adolescencia, converténdoa nunha forma de arte sonora tan potente como sofisticada. Desde o R&B anfetamínico dos seus inicios ata as complexas óperas rock e os experimentos con sintetizadores, sempre mantiveron esa intensidade visceral que os facía únicos. Quizais Pete Townshend non morreu antes de facerse vello, pero a música de The Who segue soando eternamente, furiosamente, adolescente. Aínda que agora necesitemos audífonos para escoitala como cómpre.