Talking Heads: ADN de art rock, funk e new wave

Imaxina un tipo espigado, con ollos que parecen buscar unha saída de emerxencia na realidade, vestido cun traxe ridiculamente grande, movéndose no escenario coma un robot con problemas de software ou un predicador pasado de cafeína. Ese é David Byrne, a cara visible (e nerviosa) de Talking Heads. E esa imaxe é a metáfora perfecta da banda: intelecto e estrañeza envoltos nunha música que, case sen querer, te obriga a mover os pés. Non eran fillos directos do blues rock nin netos do folk contestatario. Eran máis ben os sobriños raritos da arte conceptual, adoptados polo funk e postos a bailar baixo as luces de neón dunha cidade –Nova York– que nos 70 era un caldeiro de experimentación e decadencia chic. Diseccionar o seu ADN é entender como a neurose urbana se pode converter nun ritmo irresistible.

Empollóns con ritmo na cloaca de CBGB

Talking Heads formáronse a mediados dos 70, froito da unión de estudantes da Escola de Deseño de Rhode Island (RISD): David Byrne, Chris Frantz e Tina Weymouth. Jerry Harrison uniríase pouco despois. A súa orixe académica marcounos: achegábanse á música cunha perspectiva máis cerebral, máis analítica, menos visceral que os seus compañeiros de xeración punk. Aterrizaron no epicentro do furacán musical neoiorquino, o mítico club CBGB, pero mesmo alí destacaban. Mentres os Ramones simplificaban ao máximo e Patti Smith recitaba poesía eléctrica, Talking Heads ofrecían algo distinto: cancións angulosas, letras crípticas sobre edificios, tecnoloxía ou psicópatas amables, e unha posta en escena que era pura performance artística.

Representaron a ponte perfecta entre o punk, a new wave e o art rock. Eran modernos sen ser necesariamente rebeldes, complexos sen ser aburridos, e bailables sen ser estúpidos. Nunha época de chupas de coiro e imperdibles, eles parecían levar camisas ben pasadas polo ferro (aínda que axiña demostrarían que baixo esa aparencia formal latexaba un pulso moito máis salvaxe e experimental). Importan porque demostraron que se podía facer música pop intelixente, innovadora e, ao mesmo tempo, capaz de conectar cun público masivo. Romperon moldes sen facer demasiado ruído, simplemente sendo eles mesmos: uns bichos raros fascinantes.

 Arquitectura sonora para corpos inquedos

Se abrimos a caixa negra de Talking Heads, atopamos un cóctel de influencias tan ecléctico coma a propia banda. Non se casaron con ninguén, pero flirtearon con moitos.

Os cimentos conceptuais: Velvet, Bowie e a arte con guitarra

A sombra da Velvet Underground é alargada na escena neoiorquina, e Talking Heads non foron inmunes. Herdaron deles un certo minimalismo instrumental (sobre todo nos inicios), a vontade de explorar temas urbanos e escuros, e esa actitude de «anti-rock star». A voz de Byrne, por veces monocorde e distante, ten ecos da de Lou Reed. Tamén se nota a influencia do art rock británico: a sofisticación e o gusto pola experimentación de Roxy Music (Brian Eno, membro fundador de Roxy, sería clave na súa evolución posterior) e a capacidade camaleónica e conceptual de David Bowie. Talking Heads, como Bowie, entendían que a música tamén era imaxe, concepto e performance.

A sacudida negra: Funk, soul e o deus James Brown

Aquí é onde a cousa se pon interesante e rompe co estereotipo de banda branca intelectual. Talking Heads estaban obsesionados co ritmo. O funk foi unha pedra angular na construción do seu son. As liñas de baixo de Tina Weymouth, precisas, repetitivas pero cheas de groove, son fundamentais. O modelo absoluto era James Brown: a precisión rítmica case militar, a interacción entre os instrumentos, a economía de notas para crear tensión. Escoita o baixo e a guitarra rítmica sincopada en temas como Life During Wartime e sentirás o espírito do Padriño do Soul. Pero tamén beberon do funk máis psicodélico e espacial de Parliament-Funkadelic (non é casualidade que Bernie Worrell, teclista de P-Funk, acabase colaborando con eles) e da elegancia rítmica de artistas soul como Al Green. Eles collían esa materia prima negra e filtrábana pola súa sensibilidade art-rock, creando algo novo.

A conexiónafricana (vía Eno): Polirritmias para perder a cabeza

A chegada de Brian Eno como produtor a partir do seu segundo álbum, More Songs About Buildings and Food (1978), foi un catalizador. Eno, un explorador sonoro incansable, introduciunos nos ritmos africanos, especialmente no afrobeat de Fela Kuti. O álbum Remain in Light (1980) é o cumio desta fusión. Construído a base de loops e capas de ritmo superpostas, crea paisaxes sonoras complexas e hipnóticas onde as polirritmias africanas se mesturan coa sensibilidade new wave. Non é unha apropiación superficial; é unha asimilación profunda que transforma o son da banda, facéndoo máis denso, máis expansivo e incriblemente bailable dunha forma case tribal.

O minimalismo como mantra

Aínda que non sempre se cita explicitamente, hai unha conexión subterránea co minimalismo de compositores como Steve Reich ou Philip Glass. Esa idea de construír música a partir da repetición de patróns curtos que cambian gradualmente está moi presente na forma en que Talking Heads (sobre todo na era Eno) estruturaban as súas cancións. Os ritmos hipnóticos, as frases que se repiten con lixeiras variacións, crean un efecto de transo que é marca da casa.

O toque punk: Actitude (que non ruído)

Aínda que musicalmente se afastaron axiña do son punk prototípico, si compartiron con el unha certa actitude: o espírito DIY (faino ti mesmo), a vontade de romper coas convencións do rock establecido, unha certa ironía e distanciamento emocional, e unha enerxía nerviosa e urxente, sobre todo nos seus primeiros traballos. Eran punk na súa filosofía, aínda que non sempre no seu son.

Anatomía de tres terremotos controlados

Poñamos a lupa sobre algúns temas para ver como funciona esta maquinaria de precisión rítmica e ansiedade existencial.

Psycho Killer

Un dos seus primeiros éxitos e toda unha declaración de intencións. Incluída no seu álbum debut Talking Heads: 77. A liña de baixo de Tina Weymouth é icónica: simple, tensa, repetitiva, marcando un pulso inquietante. A guitarra é angular, cortante. E a voz de Byrne… alterna entre o inglés e o francés, entre a contención e o estoupido, encarnando a mente fracturada dese «psicópata amable». Hai ecos do minimalismo da Velvet Underground, pero cunha tensión rítmica máis marcada, case funky. A letra, escura pero tratada con distancia irónica, xa define o seu territorio. É unha canción que te pon nervioso pero non podes deixar de escoitar. Fa-fa-fa-fa-fa-fa-fa-fa-fa-far better…

Once in a Lifetime (a crise existencial máis bailable da historia)

Saltamos a Remain in Light (1980). Esta canción é a quintaesencia da colaboración con Brian Eno e da influencia africana. Unha base rítmica complexa, con múltiples capas de percusión e baixo creando unha polirritmia hipnótica. Sobre ela, texturas de teclado e guitarra que entran e saen. E no medio, Byrne, coma un predicador alucinado, soltando frases sobre a estrañeza da vida cotiá («And you may find yourself living in a shotgun shack / And you may find yourself in another part of the world…»). A música é pura euforia rítmica, pero a letra está cargada de dúbidas existenciais. É coma se Fela Kuti producise unha versión musical de «A Náusea» de Sartre. Unha obra mestra absoluta que encapsula a maxia da banda: facerte bailar mentres reflexionas sobre se esa casa realmente é túa. Same as it ever was… same as it ever was…

Burning Down the House

Do álbum Speaking in Tongues (1983), xa sen Eno pero coa lección ben aprendida e coa colaboración de Bernie Worrell. Aquí o funk é máis directo, máis sintético. A base rítmica é poderosa e contaxiosa. Os sintetizadores crean riffs pegadizos e texturas atmosféricas. A letra é máis abstracta e sensorial («Hold tight wait ‘til the party’s over / Hold tight We’re in for nasty weather»). É unha canción enerxética, case explosiva, que se converteu nun dos seus maiores éxitos comerciais. Demostra a súa capacidade para evolucionar, integrando novos sons (os sintetizadores xa dominantes nos 80) sen perder a súa identidade. É pura enerxía Talking Heads, lista para consumir na pista de baile.

Os fillos (Non recoñecidos?) de Byrne e Cía.

A influencia de Talking Heads quizais non sexa tan omnipresente coma a dos Beatles, pero é profunda e duradeira, especialmente no terreo do indie rock, o dance-punk e o art pop. Bandas que mesturan ritmos bailables con letras intelixentes e experimentación sonora teñen unha débeda con eles.

LCD Soundsystem é quizais o exemplo máis evidente: James Murphy practicamente construíu a súa carreira sobre a actualización dese son de funk branco, nervioso e autoconsciente. Pero tamén podemos atopar o seu eco en bandas como Arcade Fire (na súa vertente máis rítmica e conceptual), St. Vincent (na súa combinación de virtuosismo, estrañeza e pop), Vampire Weekend (na súa fusión de ritmos globais e pop intelectual, aínda que eles citan máis directamente fontes africanas) ou mesmo nos primeiros Radiohead (antes de volverse completamente atmosféricos, tiñan esa tensión rítmica e vocal á Byrne). Máis que un son concreto, legaron unha forma de facer: a de non ter medo a ser listo e bailable ao mesmo tempo.

Curiosidades do xene neowave

O universo Talking Heads está cheo de detalles singulares. A orixe do nome, por exemplo, ven dun termo televisivo («talking head» refírese a un plano medio dunha persoa falando directamente á cámara), moi axeitado para a súa música analítica e un chisco distante. O famoso traxe xigante de David Byrne no filme-concerto Stop Making Sense foi unha idea conceptual para facer que a súa cabeza parecera máis pequena en relación ao corpo, inspirado no teatro Noh xaponés. Brian Eno usaba as súas famosas «Estratexias Oblicuas» (unhas cartas con instrucións crípticas como «Honra o teu erro como unha intención oculta») durante as gravacións para desbloquear a creatividade. E non podemos esquecer o proxecto paralelo de Chris Frantz e Tina Weymouth, Tom Tom Club, que conseguiu un éxito masivo e inesperado con Genius of Love, unha canción moito máis relaxada e puramente funk que definiu parte do son dos 80 e foi sampleada ata a saciedade no hip hop.

A beleza irresistible do cortocircuíto

Talking Heads foron a proba de que non fai falta elixir entre cerebro e cadeira. Na súa música, a ansiedade existencial e a análise intelectual non só convivían co ritmo máis contaxioso, senón que se retroalimentaban. Crearon unha linguaxe propia a base de fragmentos doutras (funk, afrobeat, punk, art rock, minimalismo), pero o resultado foi algo único e inconfundible. Foron modernos cando ser moderno aínda significaba algo, abrindo camiños que outros aínda transitan. Escoitar Talking Heads é como asistir a un cortocircuíto controlado: brillante, perigoso e estrañamente fermoso. E o mellor de todo é que, mentres o ves, non podes evitar poñerte a bailar.