A Esmorga: retrato salvaxe da alma galega

Hai días que parecen non ter fin, engulíndoo todo nunha espiral escura onde a chuvia e a noite se confunden. A xornada de Cibrán, o Bocas e o Milhomes é un deses abismos, un camiño sen retorno polas rúas molladas e as tabernas fumegantes dunha Auria (Ourense) que é tanto escenario como personaxe. A Esmorga, a adaptación cinematográfica da novela icónica de Eduardo Blanco Amor dirixida por Ignacio Vilar, non é só unha película; é unha inmersión sensorial nesa Galicia profunda, áspera e esquecida. Unha viaxe incómoda que nos atrapa dende o primeiro grolo de augardente ata o último suspiro resignado. Non busca embelecer a miseria, senón expoñela coa súa crueza lírica, deixando unha pegada que perdura moito despois de que as luces da sala se acendan. Que queda cando a noite engole a esperanza?

Sinopse de A Esmorga

A historia desenvólvese nunha Auria gris e chuviosa, ao longo de vintecatro horas que marcarán para sempre a vida de Cibrán, coñecido como «o Castizo». Atopámolo declarando ante un xuíz, tratando de reconstruír a noite anterior, unha noite de esmorga interminable en compañía dos seus amigos: o Bocas, un home carismático pero autodestrutivo, e o Milhomes, de carácter máis enigmático e atormentado. O que comeza como unha escapada rutineira da miseria e do traballo precario, axiña se converte nunha espiral descendente de alcohol, violencia e desesperación. Percorren tabernas, camiños embarrados e prostíbulos, nun intento fútil de fuxir dunha realidade asfixiante. A medida que as horas pasan e o viño corre, as tensións entre eles afloran, os segredos revélanse e os seus destinos semellan cada vez máis ineludibles. Cibrán narra os feitos tentando darlles sentido, buscando quizais unha exculpación ou simplemente unha explicación para a traxedia que se cerne sobre eles, atrapados nunha rede de fatalidade e marxinalización social.

A contraluz: cousas que igual non sabías de A Esmorga

• A obra orixinal de Eduardo Blanco Amor, publicada en Bos Aires en 1959, tardou anos en poder ser editada integramente en Galicia debido á censura franquista, que vía con malos ollos a súa crúa descrición da marxinalidade e a súa linguaxe explícita.
• O director, Ignacio Vilar, levaba máis dunha década perseguindo o proxecto de levar A Esmorga ao cinema, considerándoa unha peza fundamental da cultura galega que merecía unha adaptación cinematográfica ambiciosa.
• A cidade de Ourense (Auria na ficción) non é só un decorado. A súa atmosfera opresiva, as rúas molladas e os espazos decadentes convértense nun elemento máis da narración, case un personaxe que envolve e condiciona aos protagonistas.
• Un dos desafíos da adaptación foi trasladar a riqueza e particularidades da linguaxe da novela, incluíndo o uso do castrapo e rexistros populares, sen perder autenticidade nin caer na caricatura.
  Impacto e recoñecemento:A película tivo unha excelente acollida por parte da crítica e do público, converténdose nun dos filmes en galego máis vistos e recibindo numerosos premios Mestre Mateo, ademais de nominacións aos Goya.

Cámara e acción

Para afondar nas resonancias desta película escura e magnética, contamos hoxe coa sensibilidade de Suso Álvarez. A súa ollada, sempre atenta aos matices humanos e á poesía visual, achéganos unha perspectiva cálida e reflexiva, tan necesaria para transitar por historias que, como A Esmorga, deixan pouso.

Suso, cal foi a primeira sensación que che deixou A Esmorga ao vela, esa impresión que queda flotando cando remata?

Foi como saír dunha noite pecha, desas nas que a humidade se che pega aos osos. Non é unha película que te deixe indiferente; sentes o frío, o cheiro a viño reseso, a desesperanza case palpable. Pero tamén, paradoxalmente, unha certa beleza na desolación, na forma en que a cámara acompaña esas vidas rotas sen xulgalas, só observando a súa caída.

Sendo unha adaptación dunha obra tan canónica, cres que a película consegue capturar a esencia, o espírito tráxico e social da novela de Blanco Amor?

Penso que si, e con moita valentía. Non é doado trasladar a atmosfera densa e a linguaxe tan característica de Blanco Amor. Vilar faino con respecto, mergullándonos nese universo marxinal sen caer no melodrama fácil. A película respira a novela, sente o seu latexo escuro, esa sensación de destino inevitable que paira sobre os personaxes.

Falando desa atmosfera, como describirías o estilo visual do filme? Que papel xoga a fotografía e a posta en escena na construción dese mundo opresivo?

É unha fotografía de sombras e luces febles, case expresionista por momentos. A chuvia constante, as rúas de pedra mollada, os interiores escuros das tabernas… todo contribúe a crear unha gaiola visual. Non hai apenas ceo aberto, todo parece pechado, claustrofóbico. É unha estética ao servizo da historia, que subliña esa falta de saída, esa condena.

 Cibrán, Bocas, Milhomes… son personaxes complexos, cheos de contradicións. Que destacarías da súa construción e das interpretacións?

Son tres almas perdidas buscando algo que nin elas saben nomear. Hai unha humanidade conmovedora na súa brutalidade e na súa fraxilidade. As interpretacións son magníficas, especialmente a contención de Miguel de Lira como Cibrán, o carisma tráxico de Karra Elejalde como Bocas e o misterio de Antonio Durán ‘Morris’ como Milhomes. Non son heroes nin viláns, son simplemente homes superados polas circunstancias, e iso fainos terriblemente reais.

Hai algunha escena ou momento que che impactara especialmente, que resuma dalgún xeito a forza da película?

Hai varias, pero quizais esa longa secuencia nocturna, case un descenso aos infernos dantesco, onde a esmorga alcanza o seu cénit de descontrol e confusión. É unha mestura de euforia etílica e presaxio de traxedia, filmada cunha enerxía que te arrastra. Tamén os momentos de silencio de Cibrán, mirando ao baleiro, que din máis que mil palabras.

 Máis alá da crónica dunha noite tráxica, que mensaxe ou simbolismo cres que agocha A Esmorga?

É un espello incómodo da marxinalización, da falta de oportunidades, de como a contorna pode devorar aos individuos. Pero tamén fala da amizade, aínda que sexa tóxica, como único refuxio. E sobre todo, da fatalidade, desa sensación tan galega de que hai destinos dos que non se pode fuxir. É unha historia local cun eco universal sobre a condición humana.

 Que emoción predominante che deixou ao final? Pesar, rabia, compaixón…?

Unha fonda melancolía. Unha compaixón inmensa por eses homes atrapados. Non hai redención fácil, e iso é duro, pero honesto. Deixa un pouso amargo, pero tamén a sensación de ter asistido a algo importante, a unha verdade incómoda contada con mestría artística.

Moitas grazas, Suso, por guiarnos con esa lucidez serena a través das sombras de A Esmorga. Sempre é un pracer compartir contigo estas conversas que enriquecen a experiencia do cinema.

Derradeiro plano

A Esmorga non remata cos créditos. Permanece, como a humidade nos muros vellos de Auria, como un eco incómodo na conciencia. É unha película que doe, que interpela, que obriga a mirar onde prefeririamos non facelo: á fraxilidade humana, ás marxes da sociedade, á escuridade que todos levamos dentro. Pero nesa escuridade, Ignacio Vilar e Blanco Amor atopan tamén unha beleza áspera, unha verdade sen adornos. Quizais a súa maior forza reside aí, en non ofrecer respostas sinxelas, senón en deixarnos co peso das preguntas, baixo a chuvia incesante.

Grazas por acompañarnos nunha nova reflexión baixo a brétema. Seguiremos buscando películas que acenden preguntas.