Contos de Tokio: o silencio das emocións

Ás veces, o tempo non rompe os lazos: simplemente os afasta en silencio. En Contos de Tokio, Yasujirō Ozu filma a distancia entre xeracións non como conflito, senón como ausencia, como un espazo que se enche de pequenos xestos, palabras sen dicir e miradas que non atopan resposta. Nun Xapón que muda sen pausa, a cámara permanece quieta, observando con infinita delicadeza como os afectos tamén poden esvaecer na rutina. Sen dramatismos, sen xuízos, a película pregunta que sucede cando o amor non é suficiente para soster a proximidade. E faino cunha honestidade tan serena que doe.

Sinopse de Contos de Tokio

Contos de Tokio narra a historia dun matrimonio de anciáns, Shukichi e Tomi Hirayama, que viaxan desde a súa pequena vila rural ata a metrópole de Tokio para visitar aos seus fillos xa adultos. Agardan ser recibidos con alegría e atención, pero axiña se dan conta de que os seus fillos, inmersos nas súas propias vidas ocupadas, apenas teñen tempo para eles.

O fillo maior, Koichi, é un médico que rexenta unha pequena clínica, e a filla, Shige, é propietaria dun salón de beleza. Ambos viven vidas cómodas pero están demasiado centrados no seu traballo e nas súas familias para prestarlles a atención que os seus pais desexan. Os anciáns séntense incómodos e desubicados no bulicio da gran cidade e na frialdade das relacións familiares.

A única persoa que lles ofrece un pouco de calor e comprensión é Noriko, a viúva do seu fillo máis novo, Shoji, que morreu na guerra. Aínda sen ter lazos de sangue directos, Noriko é amable e atenta cos seus sogros, compartindo con eles momentos de tranquilidade e afecto.

A medida que avanza a súa estadía en Tokio, Shukichi e Tomi experimentan unha crecente sensación de soidade e desilusión. Deciden acurtar a súa visita e regresar á súa aldea. Pouco despois do seu regreso, Tomi enferma gravemente e falece. A morte da nai obriga aos fillos a reunirse, pero incluso neste momento de dor, as súas prioridades e a falta de comunicación quedan en evidencia.

Contos de Tokio é unha profunda e conmovedora reflexión sobre o paso do tempo, o cambio xeracional, a soidade na vellez e a erosión dos lazos familiares na sociedade moderna. A película está considerada unha obra mestra do cinema mundial pola súa sensibilidade, a súa sobriedade narrativa e a súa profunda humanidade.

A contraluz: cousas que igual non sabías de Contos de Tokio

Contos de Tokio é amplamente considerada como unha das mellores películas xamais feitas. Aparece con frecuencia nas listas dos mellores filmes da historia elaboradas por críticos e cineastas de todo o mundo, sendo eloxiada pola súa universalidade e a súa capacidade de emocionar e facer reflexionar ao espectador.

A película foi dirixida por Yasujirō Ozu, un dos cineastas xaponeses máis importantes e influentes da historia. Ozu é coñecido polo seu estilo minimalista, a súa atención aos detalles da vida cotiá e a súa exploración das dinámicas familiares.

Aínda que cun estilo moi propio, Ozu inspirouse na película estadounidense «Make Way for Tomorrow» (1937) de Leo McCarey para crear Contos de Tokio. Ambas películas comparten a temática da dificultade dos pais anciáns para encaixar na vida dos seus fillos adultos.

Ozu utilizaba unha técnica de rodaxe moi particular, con planos fixos, cámaras baixas (a chamada «altura do tatami») e pouca movemento de cámara. Este estilo contribúe á sensación de calma e contemplación que caracteriza as súas películas.

Contos de Tokio aborda temas que son centrais na filmografía de Ozu, como a familia, a tradición fronte á modernidade, o paso do tempo e a melancolía. Estes temas son explorados con gran sutileza e profundidade en todas as súas películas.

Cámara e acción

Coma tantas outras veces, contamos coa colaboración de Suso Álvarez, vello coñecido deste blog e mirada cinematográfica lúcida, que nos acompaña nesta viaxe polo cinema que deixa pegada. Para afondar na delicadeza dos afectos que se esvaecen, na beleza da rutina cotiá e na dor silenciosa do tempo que pasa, sentamos a falar con el: alguén que entende que ás veces o que separa non é o conflito, senón o esquecemento suave.

—Suso, se tiveras que describir a sensación inicial ao observar a vida desta parella de anciáns que viaxan a Tokio para visitar aos seus fillos, que destacarías como o máis inmediato ou evocador?

Creo que o máis inmediato foi unha sensación de quietude e de observación atenta. A película convídate a contemplar a vida desta familia sen estridencias, con pequenos detalles e silencios significativos. A pesar da distancia física e emocional que se vai creando entre pais e fillos, hai unha profunda humanidade que emana de cada personaxe. Evocaba en min unha reflexión sobre os lazos familiares, sobre como cambian co tempo e sobre a delicadeza das relacións entre diferentes xeracións.

Precisamente esa quietude e esa observación detallada son algunhas das claves do estilo de Ozu e do impacto emocional da película. Cres que a súa aposta por unha narrativa sinxela e por centrarse nas interaccións cotiás é o que lle permite transmitir unha melancolía tan profunda?

Sen dúbida. Ozu non necesita grandes dramas nin efectos especiais para chegar ao corazón do espectador. A través de pequenos xestos, de miradas, de conversas aparentemente banais, vai construíndo un retrato moi humano e conmovedor da vida familiar. A lentitude do ritmo narrativo permítenos asimilar cada detalle, cada matiz das emocións dos personaxes. Esa sinxeleza e esa atención ao cotián son o que fan que a película sexa tan universal e que a súa melancolía nos cale tan fondo.

Un dos temas centrais da película é o contraste entre a vida tradicional e o ritmo frenético da vida moderna en Tokio. Como interpretas a reacción dos fillos ante a visita dos seus pais? Cres que a película ofrece unha crítica á sociedade moderna?

Creo que a película non ofrece unha crítica explícita, senón máis ben unha observación realista dos cambios que estaban a acontecer na sociedade xaponesa da época. Os fillos non son malos nin desatentos por natureza, senón que están absorbidos polas súas propias vidas, polo traballo e polas súas responsabilidades na cidade. A distancia que se crea entre eles e os seus pais reflicte esa desconexión entre o mundo rural tradicional e o ritmo acelerado da vida urbana. Contos de Tokio amosa con tristeza como os lazos familiares se poden debilitar ante as demandas da modernidade.

A figura da nora viúva, Noriko, interpretada de maneira marabillosa por Setsuko Hara, é un dos personaxes máis entrañables da película. Que representa ela na historia? Por que crees que é a que mostra máis empatía e comprensión cara aos seus sogros?

Noriko é un personaxe moi especial dentro da película. A pesar de non ser filla biolóxica da parella, é a que mostra máis cariño, atención e comprensión cara aos seus sogros. Quizais a súa propia experiencia como viúva a fai máis sensible á soidade e á vulnerabilidade dos anciáns. Ela representa a bondade e a empatía nun mundo que a miúdo parece estar demasiado ocupado para preocuparse polos demais. A súa relación cos seus sogros é un raio de luz na película e un exemplo de como os lazos afectivos poden transcender os lazos de sangue.

A viaxe da parella a Atami, un balneario popular, resulta ser decepcionante. Que cres que simboliza esta experiencia dentro da película?

Creo que a viaxe a Atami simboliza a crecente distancia entre os pais e os fillos. Os fillos envían aos seus pais a un lugar turístico para desfacerse deles momentaneamente, en lugar de pasar tempo de calidade con eles. A decepción da parella en Atami, onde se senten sós e ignorados, subliña a tristeza da súa situación e a falta de conexión real cos seus fillos. É un momento moi revelador sobre como as boas intencións non sempre se traducen en afecto e comprensión xenuínos.

Hai unha escena moi conmovedora cando a nai fala con Noriko sobre a súa preocupación polo futuro dos seus fillos. Que cres que revela esa conversación sobre a natureza do amor materno e sobre a aceptación do paso do tempo?

Esa conversación é moi profunda e revela a abnegación e o amor incondicional dunha nai polos seus fillos, mesmo cando estes non lle corresponden da maneira esperada. A nai expresa a súa preocupación polo futuro dos seus fillos, pero tamén amosa unha gran aceptación do paso do tempo e dos cambios inevitables na vida. Hai unha resignación melancólica nas súas palabras, unha comprensión de que os fillos deben seguir o seu propio camiño, aínda que iso signifique afastarse dos pais.

A morte da nai é un punto de inflexión na película. Como afecta esta perda ás relacións familiares? Hai algún tipo de reconciliación ou de aprendizaxe por parte dos fillos?

A morte da nai provoca un sentimento de perda e de remorso nos fillos, aínda que este sentimento non sempre se manifeste de forma aberta. Hai un intento de mostrar certa preocupación e de cumprir cos rituais funerarios, pero a película non nos ofrece unha reconciliación profunda nin unha aprendizaxe significativa por parte dos fillos. A vida continúa para eles, absorbidos polos seus propios intereses. Esta falta de catarse final contribúe á melancolía da película e á sensación de que a distancia entre as xeracións é, en moitos casos, irreparable.

Contos de Tokio é considerada unha das grandes obras mestras do cinema mundial. Que cres que fai que esta película siga sendo tan relevante e que continúe emocionando a espectadores de diferentes culturas e xeracións?

Penso que a súa relevancia reside na súa honestidade e na súa capacidade para abordar temas universais como a familia, o paso do tempo, a soidade e a morte dun xeito moi humano e conmovedor. A pesar de estar ambientada nun contexto cultural específico, as emocións e as dinámicas familiares que retrata son recoñecibles en calquera parte do mundo. A beleza da súa sinxeleza, a profundidade das súas personaxes e a súa melancolía sutil fan de Contos de Tokio unha experiencia cinematográfica atemporal que segue falando directamente ao corazón do espectador.

Derradeiro plano

Contos de Tokio é unha meditación profunda e conmovedora sobre a natureza das relacións familiares, sobre a inevitabilidade do paso do tempo e sobre a beleza e a tristeza que acompañan o ciclo da vida. Un filme que nos lembra a importancia de valorar os nosos seres queridos e de aproveitar o tempo que temos con eles, antes de que a distancia ou a morte nos separen. Unha obra mestra que perdura na memoria pola súa sinxeleza e pola súa profunda humanidade.

Grazas por acompañarnos nesta contemplación melancólica en «Reflexións baixo a Brétema». Até a próxima.