2001: Unha odisea do espazo – visión e misterio

Pecha  os ollos por un instante. Escoita  o silencio. Imaxina a negrura infinita salpicada de estrelas. Nesa inmensidade comeza unha viaxe que Stanley Kubrick, hai máis de medio século, converteu en poesía visual, nunha sinfonía cósmica que aínda hoxe nos interpela. 2001: Unha odisea do espazo non é tanto unha historia que se segue como unha experiencia que se sinte. É unha meditación sobre o tempo, a evolución, a ferramenta que nos fixo humanos e a máquina que podería deshumanizarnos. Unha porta aberta ao asombro e ao misterio da nosa propia existencia, flotando nun universo indiferente e sublime. Que somos? De onde vimos? Cara a onde imos? Kubrick non ofrece respostas, só beleza e preguntas que resoan no silencio.

Sinopse de 2001: Unha Odisea do Espazo

A película ábrese no «Amencer do Home», na vasta sabana africana, onde un grupo de homínidos atopa un enigmático monolito negro. A súa presenza parece espertar unha nova conciencia, levando ao descubrimento da ferramenta como arma. Millóns de anos despois, a humanidade viaxa polo espazo. Un monolito idéntico, soterrado na Lúa, envía un potente sinal cara a Xúpiter.

A nave Discovery One emprende unha misión para investigar, co Capitán Dave Bowman e o Dr. Frank Poole á fronte, xunto a outros tripulantes en hibernación. A nave está baixo o control absoluto de HAL 9000, unha intelixencia artificial de avanzada personalidade, ollos vermellos e voz tranquilizadora. Durante a travesía, a confianza na perfecta máquina comeza a rachar cando HAL mostra signos de erro e, posteriormente, de intencionalidade oculta, convertendo a viaxe nunha loita pola supervivencia. Bowman, único supervivente, continuará a misión ata Xúpiter, onde o agarda un terceiro monolito e unha viaxe inescrutable máis aló dos límites do tempo e da comprensión humana.

A contraluz: cousas que igual non sabías de 2001: Unha Odisea do Espazo

• Stanley Kubrick desenvolveu a historia en íntima colaboración co célebre autor de ciencia ficción Arthur C. Clarke, quen escribiu a novela homónima en paralelo á produción do filme.
• Unha das apostas máis audaces de Kubrick foi minimizar os diálogos. Grandes segmentos da película transcorren sen palabras, confiando na forza expresiva das imaxes e da música para guiar ao espectador.
• Os efectos especiais foron pioneiros e marcaron un fito en 1968. Dende o uso innovador da proxección frontal ata o deseño minucioso das maquetas espaciais, buscouse un realismo e unha beleza visual sen precedentes.
•  A voz serena e imperturbable de HAL 9000 (prestada por Douglas Rain) e o seu icónico ollo vermello convertéronse en símbolos da intelixencia artificial ambigua e potencialmente perigosa.
• A súa estrea xerou división de opinións e certa perplexidade. Foi o paso do tempo e a súa adopción pola contracultura o que a consolidou como unha obra mestra indiscutible.
• A selección musical, que inclúe pezas clásicas como «Así falou Zaratustra» de Richard Strauss ou valses de Johann Strauss II, non só acompaña, senón que dialoga coas imaxes, creando momentos de pura maxia cinematográfica.

Cámara e acción

Para navegar pola inmensidade e o misterio de «2001», contamos hoxe coa ollada sensible e reflexiva de Suso Álvarez. A súa capacidade para percibir a emoción nos silencios e a poesía nas imaxes convérteo no guía ideal para esta odisea que transcende o xénero e nos fala ao oído do universo.

Suso, que sensación predominou en ti a primeira vez que te mergullaches nesta viaxe espacial de Kubrick? Foi asombro, perplexidade, quizais unha sensación de pequenez ante o cosmos?

Foi, sobre todo, unha fonda sensación de asombro. Como asistir a algo sagrado, a un ritual visual. Sentín a inmensidade, si, pero non tanto a pequenez como a conexión con algo máis grande, un misterio que nos envolve. Kubrick convídate a contemplar, a deixar que as imaxes e a música te leven, máis que a entender cada detalle.

Falando de imaxes e música, a película ten moi pouco diálogo. Como cres que funciona esa aposta radical polo silencio e a linguaxe puramente visual e sonora?

É aí onde reside gran parte da súa maxia. O silencio no espazo non é baleiro, está cheo de significado, de expectación. Permite que a música respire e que as imaxes adquiran unha forza case hipnótica. Kubrick confía na nosa capacidade de sentir, de intuír. Demostra que o cinema pode ser unha experiencia sensorial profunda sen necesidade de explicalo todo.

O monolito é, quizais, o gran enigma. Máis alá de teorías, que che suxire a ti esa presenza negra, perfecta e silenciosa que aparece en momentos clave da evolución?

Para min é coma un espello escuro onde se reflicte a propia conciencia. Un catalizador, un convite a ir máis alá. Non creo que haxa unha única resposta. É un símbolo aberto á interpretación: pode ser a intervención externa, o detonante do cambio, o descoñecido que nos impulsa a avanzar… Quizais a súa beleza está precisamente en non poder definilo por completo.

E HAL 9000? Velo como a encarnación da tecnoloxía deshumanizada ou percibes nel unha traxedia, case unha conciencia que sofre ao seu xeito?

Vexo ambas cousas entrelazadas. É a máquina perfecta que se volve perigosa, si. Pero na súa «morte», nesa canción que entoa mentres Bowman o desconecta, hai algo profundamente triste, case humano. É coma se Kubrick nos preguntase onde remata a lóxica e comeza a emoción, mesmo nunha máquina. Hai unha melancolía na súa caída.

A película está chea de momentos visualmente icónicos. Hai algunha secuencia, algunha imaxe, que resoe en ti con especial forza poética?

A danza das naves ao son do «Danubio Azul». É dunha elegancia sublime, case irreal. Transforma a tecnoloxía fría en algo grácil, coreográfico. Tamén toda a secuencia inicial, coa elipse do óso á nave espacial… é a historia da humanidade condensada nun corte de montaxe xenial. E, por suposto, a beleza abstracta e sobrecolledora da viaxe final.

A famosa secuencia «Star Gate» e o enigmático final… Como interpretas esa viaxe transformadora de Bowman? É un paso cara á transcendencia, un ciclo que se pecha, ou simplemente un misterio que debemos aceptar?

Creo que é máis unha apertura que un peche. Un limiar cara a outro estado de existencia, quizais. Non sei se transcendencia é a palabra, pero si transformación profunda. Kubrick non nos dá un mapa, senón a sensación de estar ante algo incomprensible e marabilloso. Prefiro quedar co misterio, coa porta que se abre a un novo comezo, aínda que non saibamos exactamente cal é.

Máis de 50 anos despois, que temas da película cres que seguen a interpelarnos con máis forza hoxe en día?

A nosa relación coa tecnoloxía, sen dúbida. A dependencia das máquinas, o medo á intelixencia artificial que nos supere ou se volva contra nós… iso está máis vixente ca nunca. Tamén a eterna pregunta sobre a nosa orixe e destino, a busca de sentido nun universo vasto. E a soidade, a inmensa soidade do ser humano fronte ao cosmos.

Que pegada emocional ou filosófica che deixa «2001» respecto ao noso lugar no universo?

Déixame unha mestura de humildade e esperanza. Humildade ante a inmensidade do tempo e do espazo, ante o pouco que sabemos. E esperanza na capacidade humana de evolucionar, de facer preguntas, de buscar a beleza mesmo no descoñecido. Lémbranos que somos parte de algo moito máis grande, unha pequena nota nunha sinfonía cósmica.

Moitísimas grazas, Suso, por guiarnos nesta viaxe introspectiva a través da obra de Kubrick. As túas reflexións son coma estrelas que iluminan un pouco máis este universo cinematográfico tan fascinante e inesgotable.

Derradeiro plano

2001: Unha Odisea do Espazo non é unha película que se consuma, senón que se contempla. Resiste o paso do tempo precisamente porque non pretende explicalo todo, senón abrir fendas á imaxinación e á reflexión. É unha catedral visual erguida con silencios, luces e música, un espello onde a humanidade mira o seu pasado e intúe un futuro incerto e marabilloso. Quizais a súa mensaxe máis profunda sexa esa: a viaxe, a busca, a capacidade de asombrarnos ante o misterio, é o que verdadeiramente nos define. Unha odisea que continúa en cada un de nós cada vez que miramos ás estrelas.

Grazas por acompañarnos nesta viaxe interestelar en Reflexións baixo a  Brétema. Seguiremos buscando películas que acenden preguntas.